De herinnering aan een Kroatisch dorp leeft voort, 71 jaar nadat de nazi's het verwoestten.

Lipa houses

Enkele van de huizen in Lipa vernietigd op 30 april 1944. De ruïnes bleven bewaard om de herinnering aan de horror van de haat levend te houden. Foto: Marinella Matejčić

Op 30 april 1944, rond 14.30 u., werd het dorp Lipa [en] in Kroatië omsingeld door zowel een groep Duitse SS officieren [en], leden van de Wehrmacht als Italiaanse fascistische milities [en]. Naar verluidt waren er Chetniks en Slovenian Home Guards [en] in de groep, die onder het commando stonden van Aurelio Piese, leider van de fascistische militie in Rupa, Kroatië.

Rond 15.00 u. uur vielen ze het dorp binnen en stalen alles wat ze konden dragen, ook het vee. De groep verkrachtte vrouwen en meisjes, vermoordde baby's en ouderen. Na 21 mensen gemarteld en vermoord te hebben, realiseerden ze zich dat ze op deze manier het dorp niet konden vernietigen, dus veranderden ze van tactiek. Ze verzamelden iedereen van het dorp, gaven hen het bevel hun waardevolle bezittingen in een bundel te pakken om naar interneringskampen gestuurd te worden.

De nazi's leidden de mensen naar het huis van Kvartika, huis nummer 20 aan het begin van het dorp, en geboden hen naar binnen te gaan, waarna ze brandbommen gooiden en in het huis schoten. De aanvallers overgoten daarna het huis met petroleum en verbrandden iedereen die binnen opgesloten zat.

Ze vermoordden 269 mensen, waarvan 121 kinderen vanaf de leeftijd van 7 maanden tot 15 jaar. De nazi's brandden het hele dorp af en verwijderden de verkoolde lijken. Lipa was helemaal verwoest, alle 87 huizen en 85 bijgebouwen. Van alle dorpsbewoners die aanwezig waren, overleefden slechts één man en één vrouw.

Nazis going trough victim's bundles, collecting valuables Original photographs, curtesy of Maritime and History Museum of the Croatian Littoral Rijeka

Nazi's die de bundels van de slachtoffers doorzoeken en waardevolle bezittingen verzamelen. Originele foto's van het Maritiem en  Historisch Museum van het Kroatisch Kustgebied Rijeka, met toestemming gebruikt.

De acties van de nazi-groep werden door de daders op camera vastgelegd om op te scheppen tegenover hun oversten en vrienden en de film werd later voor ontwikkeling naar het fotoatelier van Silvestar Marož gebracht in Ilirska Bistrica, Slovenië, net 17,5 kilometer van Lipa. Zijn zus maakte dubbels van de foto's en verborg ze, zo werden ze bewaard tot het einde van de oorlog. Toen de oorlog voorbij was, werden de foto's in de etalage geplaatst zodat iemand ze kon herkennen. Het duurde niet lang vooraleer voorbijgangers het dorp herkenden.

De foto's behoren nu tot het Herdenkingscentrum van Lipa, dat officieel geopend werd op 8 maart 2015. Curator Vana Gović verklaart aan Global Voices:

Fotografije zamišljene kao ratne trofeje mi danas koristimo za osudu tog čina. Ostvarili smo dostojanstven tretman memorijalne građe, jer ove potresne fotografije prikazuju se samo ako se pojavi osoba, koja može uspostaviti odnos prema njima. Prostor na katu je intiman, zagušenog osvjetljenja i namijenjen refleksiji, kako bi posjetitelji mogli uspostaviti odnos sa žrtvama i zločinom kojeg su pretrpjeli.

Foto's die als oorlogstrofeeën geconcipieerd werden, gebruiken we tegenwoordig om dergelijke praktijken te veroordelen. We hebben een eerbiedwaardige procedure voor de foto's tot stand gebracht, aangezien we deze enkel tonen indien er een persoon is die er een verband mee kan aantonen. De kamer op de eerste verdieping is intiem ingericht met gedimd licht voor reflectie, zodat de bezoekers zich verbonden kunnen voelen met de slachtoffers en de misdaden die ze ondergaan hebben.

Een museum om die verschrikkelijke dag te gedenken

De voorloper van het huidige Herdenkingscentrum was het Herdenkingsmuseum van Lipa, dat in 1968 zijn deuren opende, hoewel de etnografische collectie en de bewaarde ruïnes pas in mei 1969 opgenomen werden. Hetzelfde gebouw bood ook onderdak aan een kleuterschool, een kinderdagverblijf en een naschoolse kinderopvang voor kinderen van Lipa die in de afgelegen dorpen Rupa en Matulji naar school gingen. Het museum en de school stond onder leiding van Danica Maljavac, een lerares geschiedenis en aardrijkskunde, wiens grootmoeder één van de twee overlevenden was en die vaak in het openbaar gesproken [en] heeft over de wreedheden die in Lipa gepleegd werden.

Het Herdenkingscentrum, gelegen in het centrum van het dorp, bestaat uit een kelderverdieping, gelijkvloers en eerste verdieping. De kelderverdieping bevat de etnologische collectie van de streek en is nog niet geopend, terwijl het gelijkvloers en de eerste verdieping al toegankelijk zijn en het verschrikkelijke verhaal van WOII in de Westelijke Balkan verteld. Het gelijkvloers heeft een multifunctionele ruimte en een permanente tentoonstelling over de geschiedenis en het leven in Lipa en de hele regio van de Liburnische karst. Behalve de foto's met context kunnen de bezoekers de Sloveense documentaire “De dag dat Lipa stierf” bekijken, waarin getuigen de verschrikkelijke dag beschrijven. De bezoekers kunnen ook luisteren naar de getuigenissen van informanten. Aangezien het centrum de traditie van het Herdenkingscentrum tracht verder te zetten, zal het gelijkvloers gebruikt worden als gemeenschapsruimte voor vergaderingen, tentoonstellingen en andere evenementen.

 

Victims, which were later collected and burned. Original photograph, curtesy of Maritime and History Museum of the Croatian Littoral Rijeka,reposted with exclusive permission

Slachtoffers die nadien verzameld en verbrand werden. Originele foto van het Maritiem en Historisch Museum van het Kroatische Kustgebied Rijeka, gebruikt met exclusieve toestemming

Gović zegt:

Stalna izložba u prizemlju posvećena je životu prije i nakon stradanja Lipe, jer namjera je, da svaki posjetitelj iz muzeja izađe sa spoznajom da ovaj tragičan i strašni događaj nije bio ni početak ni kraj Lipljana. Iako je teško stradanje pod nacistima obilježilo ovu zajednicu, riječ je o samo jednoj odrednici njihova identiteta. Kao i češke Lidice i francuski Oradour sur Glane, i Lipu su nacisti u potpunosti uništili i pobili svo stanovništvo koje su zatekli, no Lipa je specifična po tome što je jedina od ta tri mjesta nastavila živjeti.

De permanente tentoonstelling op het gelijkvloers toont het leven voor en na de verschrikkelijke dag in Lipa. Onze bedoeling is om elke bezoeker na het museumbezoek zich ervan bewust te maken dat deze tragische en verschrikkelijke gebeurtenis noch het begin, noch het einde was van de bewoners in Lipa. Hoewel de totale vernietiging onder de nazi's deze gemeenschap getekend heeft, is het slechts een deel van hun identiteit.  Zoals het Tsjechische Lidice en het Franse Oradour Sur Glane, werd Lipa volledig vernietigd door de nazi's, waarbij iedereen omkwam. Maar Lipa is uniek op één punt: Het is het enige van die drie dorpen, dat nog steeds bestaat.

Op de eerste verdieping wordt het verhaal getoond van de vernietiging, de mensen en de haat. Wanneer de bezoekers de trap op gaan, horen ze via de geluidsinstallatie een nazi-mars, de zogenaamde “paradepas” [en], en de muren zijn bedekt met replica's van militaire helmen. Zowel de traptreden als de hoger gelegen kamers zijn in duister gehuld, met weinig licht en in absolute stilte zodat iedereen zich met de slachtoffers kan inleven en hun verhaal lezen. De namen van de vermoordde mensen werden niet op een lange collectieve lijst geplaatst, in een poging om hun identiteit te bewaren. In plaats daarvan heeft men de namen in kleine huisjes geplaatst met de adressen erbij, om zo het dorp dat er ooit was na te maken. Het Herdenkingscentrum van Lipa is een deel van het Maritiem en Historisch Museum van het Kroatische Kustgebied van de stad Rijeka.

Nooit meer

Maar wat waren nu de gebeurtenissen die aan deze horror voorafgingen? Na de capitulatie van Italië [en] in september 1943, viel het gebied van de Liburnische karst onder de fascistische “Republiek van Salò”, die door Adolf Hitler opgericht was in Noord-Italië voor de Italiaanse duce Benito Mussolini. Hoewel, zowel in de “Republiek” als in de operationele zone van het Adriatische kustgebied [en], waartoe Lipa behoorde, waren de Duitse nazi-troepen aan de macht.

Generaal Ludwig Kübler [en] was de bevelvoerende officier van de Duitse strijdkrachten, terwijl de politie en de SS geleid werden door Odilo Globocnik [en], één van de ergste nazi-oorlogsmisdadigers en het brein achter de vernietigingskampen [en] in Polen. In het begin van 1944, vermeerderde de rivaliserende verzetsbeweging van de Partizanen [en] het aantal en het kaliber van hun acties in deze regio. Aangezien de Partizanen in de minderheid waren, gebruikten ze guerillatactieken. Door spoorwegen en wegen aan te vallen vernietigden de Partizaanse verzetstroepen infrastructuur die van vitaal belang was voor de nazi-strijdkrachten.

De Partizanen stonden onder leiding van Josip Broz Tito, die de leider was van de ondergrondse Joegoslavische Communistische Partij (KPJ),  en die steun kreeg van Stalin's Sovjet-Unie. Broz was een Kroatisch-Sloveense boer, die een fanatiek communist geworden was nadat hij tijdens de Grote Oorlog als Oostenrijks-Hongaarse soldaat gevangen werd door de Russen.

Terwijl de Partizanen moeilijk te vangen bleken, was de lokale bevolking, die de Partizanen steunde en hielp, een gemakkelijk doelwit. Door zijn problemen met de Partizanen riep Generaal Kübler zijn tien eenheden op om te vechten tegen wat hij de “bendes” noemde. Hij moedigde de soldaten aan te moorden, brand te stichten en massarepresailles te ondernemen tegen de bevolking, die in de ogen van de nazi's niets meer waren dan de logistieke basis voor hun gezworen vijanden, de Partizanen. “Terreuracties tegen terreur; oog om oog, tand om tand,” luidde zijn bevel.

Curator Vana Gović licht toe:

Nacisti su obilazili selo i nekoliko dana nakon ubojstava – njihove mete su bili svi koji su pomagali partizanima. Tijekom jednog kontrolnog posjeta su presreli starog seljana Josipa Simčića i njegovu kći,Vinku. Nakon što su ju silovali, pitali su ih tko će biti prvi obješen. Josip je rekao – ubijte nju prvu, jer će meni biti lakše gledati nju kako visi, nego ona mene. Obješeni su na raskršću između Lipe i Rupe.

De nazi's bleven gedurende enkele dagen na de moorden naar het dorp terugkeren op zoek naar iedereen die de Partizanen hielp. Gedurende een patrouille stuitten ze op de oude man Josip Simčić en zijn dochter Vinka. Nadat ze haar verkracht hadden, vroegen de nazi's hen wie als eerste opgehangen wilde worden. Josip zei dat ze haar eerst moesten doden omdat het voor hem gemakkelijker zou zijn om haar opgehangen te zien dan andersom. Ze werden opgehangen op het kruispunt tussen Lipa en Rupa.

Het huis van Kvartika, waar bijna iedereen van het dorp vermoord werd, is nu een gedenkteken en een ossuarium. Het bovenvermelde kruispunt waar Josip Simčić en zijn dochter Vinka opgehangen werden, heeft een cenotaaf. Het hele dorp wordt bewaard als herinnering voor het nageslacht zodat dergelijke barbaarsheden nooit meer zouden gebeuren. Lipa herinnert het zich nog. En dit zou iedereen moeten doen.

Kvartika's house

Het huis van Kvartika is nu een gedenkteken en een ossuarium. Foto: Marinella Matejcic

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.