Hoe Poetin in drie jaar tijd de sociale media in Rusland veroverde

Vladimir Putin at a press conference on December 18, 2014. Kremlin press service, public domain.

Vladimir Poetin op een persconferentie op 18 December 2014. Persdienst van het Kremlin, openbaar domein.

Als ik de Verenigde Staten bezoek vragen mensen me vaak hoe erg het is om in het Rusland van Poetin te leven. Omdat ze weten dat ik voor een onafhankelijke televisiezender werk (www.tvrain.ru [ru]) verwachten mensen die me dat vragen horrorverhalen over de dagelijkse nachtmerrie die ik moet doorstaan onder de druk van een totalitair regime. 

Het is soms niet gemakkelijk om een antwoord te geven omdat ik mensen met zulke verwachtingen moet teleurstellen. Ik kan mijn leven in Rusland namelijk niet op zo'n simplistische, zwart-witte manier weergeven.

Veel aspecten van het leven in Rusland zijn vreemd genoeg moeilijk om uit te leggen aan iemand die niet weet hoe het leven daar in mekaar zit. Er is een groot onderscheid — een kloof van hypocrisie — tussen het officiële en de werkelijkheid en je wordt geacht te weten wat je niet luidop mag zeggen. (de film “Leviathan” van Andrey Zvyagintsev gaat grotendeels over dit fenomeen.)

Je kan bijvoorbeeld niet zeggen dat Rusland geen onafhankelijke media heeft; ik werk immers voor een onafhankelijke tv-zender. Maar in Rusland moet je altijd aandacht schenken aan de details en in dit geval zijn we hopeloos overtroffen. Deze situatie waarin Rusland nu zit, zou gelijkaardig zijn aan Fox News die radio en tv in de VS overneemt, de nieuwszender MSNBC van de kabeltelevisie gooit en de aanwezigheid van de progressieven beperkt tot online uitzendingen vanuit een klein appartement in Brooklyn.

Die farce is ook van toepassing bij de verkiezingen (waar de competitie niet echt is), de rechtbanken (waar gerechtigheid een leugen is), en grootschalige protesten (waar deelneming verplicht is).

Voor vele jaren was het internet het laatste toonbeeld van eerlijkheid in Rusland. Dat is niet langer het geval. Gedurende de laatste drie jaren is het Kremlin via sociale media het laatste bastion voor mensen die een “Rusland zonder Poetin” zoeken binnengedrongen.

Zo is het gebeurd.

Voor de verkiezingen van 2011, die zo vals waren dat niet minder dan 100.000 mensen op straat kwamen, maakte het politieke belang van sociale media en het internet niets uit voor het Kremlin. Vladislav Surkov, die de touwtjes in handen heeft op vlak van binnenlandse politiek, nam louter genoegen met geld door te sluizen naar populaire bloggers. In ruil voor het geld publiceerden zij van tijd tot tijd verhalen in dienst van het Kremlin op LiveJournal. 

Toen de betogingen van start gingen in december 2011 waren de nieuwe sociale media Twitter en Facebook volledig onder controle van de tegenstanders van Poetin. Zij wisten dit en bouwden dan ook enorm uitgebreide netwerken op om betogingen te organiseren tegen de valse verkiezingen.

Na twee massale demonstraties in Moskou tegen de parlementaire verkiezingsresultaten verloor Surkov zijn baan in het Kremlin nadat hij duidelijk faalde om het internet in bedwang te houden. Zijn vervanger is Vyacheslav Volodin, een minder cerebrale man die gekend is voor zijn grove managementstijl.

Volodin heeft naar verluidt maar weinig kennis van de digitale wereld, maar anderen met een betere kennis hebben wel een invloed op hem. In 2012 heeft hij enkele van zijn adviseurs met een uitgebreide kennis van het internet een promotie gegeven. Ze maken nu deel uit van een speciale eenheid in het ministerie van Binnenlandse Zaken. Timur Prokopenko, een jonge dertiger met werkervaring bij pro-Kremlin jeugdbewegingen, staat aan het hoofd van de eenheid.

In de eerste fase kopieerde het sociale mediateam van het Kemlin simpelweg de acties van de Russische oppositie. Als Poetins rivalen hem bekritiseerden met hashtags, antwoordde Poetins personeel meteen met hashtags gericht aan Alexey Navalny, de meest prominente oppositieleider in Rusland. Toen deze methode om wraak te nemen te duidelijk en primitief bleek, ging het sociale mediateam van het Kremlin over tot andere tactieken. 

Ze probeerden sociale media te spammen met computeraccounts, maar netwerken zoals Twitter kwamen ze al snel op het spoor en konden tussenkomen. Het team van het Kremlin keerde zich dan tot zijn activisten in de regio's buiten Moskou en St. Petersburg die vroeger in grote mate over het hoofd werden gezien. Nu wierven ze deze mensen aan als levende, ademende robots. Stel u voor: jonge mannen en vrouwen in heel Rusland in dienst genomen om niet anders te doen dan trending topics op Twitter te promoten en de liberale media op Facebook lastig te vallen.

Ik heb via mijn contact bij Twitter vernomen dat ze machteloos zijn tegen zulke accounts omdat er daadwerkelijk echte mensen de accounts beheren. Het Kremlin heeft ondervonden dat het alternatief voor een leger van computers een leger van trollen is. 

Natuurlijk was de hulp van de grote hoeveelheid pro-Kremlinactivisten in de regio niet voldoende. De oorspronkelijke groep van tientallen naïevelingen breidde zich al snel uit tot honderden aanhangers, maar daar stopte het ook. Toen dat gebeurde wendde het team van Poetin zich tot Russische reclamebureaus. Volgens mijn bronnen zijn er momenteel tien verschillende reclamebureaus die werken voor het Kremlin. Deze contracten zijn geheim en de bedrijven onderhouden behoedzaam contacten met andere niet-politieke klanten. 

De reclamebureaus concurreren hevig met elkaar voor contractverlengingen en grotere deals. Dat zorgt ervoor dat de propaganda-industrie in Rusland behoorlijk lucratief en verrassend effectief wordt. Het is zoals de “onzichtbare hand” van Adam Smith, maar dan net het tegenovergestelde.

Alles samen zijn deze inspanningen voldoende om een leger van duizenden trollen in te zetten. In sommige gebieden, zoals de buitenwijken van St. Petersburg, is de onderneming zo groot dat er volledige kantoorgebouwen zijn voor deze mensen. 

Het lijkt een grap maar duizenden in dienst genomen bloggers “gaan elke dag werken”. Ze schrijven online over de grootsheid van Poetin en de achteruitgang van het Westen. Ze zijn aanwezig op Facebook, Twitter, nieuwssites en op andere plaatsen waar het Kremlin zich bedreigd en in aantal overtroffen voelt. Er komen elke dag e-mails met nieuwe instructies waarin gespecificeerd wordt wat er moet gezegd worden en waar het gepost moet worden met als doet het presidentschap van Poetin te ondersteunen in een tijd van oorlog en economische crisis. 

Jammer genoeg werkt het initiatief. De mensen kunnen moeilijk de omvang vatten van de internetinvasie van het Kremlin. Ze zijn er niet van overtuigd dat de overheid in staat is om zo'n complexe, gerichte manipulatie op poten te zetten. En toch is dit exact wat het sociale mediateam van Poetin heeft bereikt.

Natuurlijk is het veel gemakkelijker geworden om het internet te veroveren na de dramatische vermindering van onafhankelijke mediakanalen in Rusland—een fenomeen dat gekend is als de “f#cking chain”. De overname van het Kremlin van de sociale media heeft ten slotte de mensen bereikt die niet naar de staatstelevisie kijken. De cirkel is nu rond.

Het systeem werkt als volgt: trollen verspreiden massaal commentaren met klachten gedirigeerd door het Kremlin tegen het Westen of de liberale oppositie. Vervolgens beschrijft de media (die door de staat beheerd wordt) deze commentaren als “verontwaardiging van bloggers”, hierdoor gaan de conversaties online verder en wordt er een organische/artificiële mix gecreëerd. Op deze manier kan het team van Poetin zijn beleid zelfs op het liberale getto van het Russische internet toepassen.

Gebaseerd op het succes van dit model in Rusland, is het Kremlin nu volop aan het investeren in de “export” naar populaire sociale media in Europa en de Verenigde Staten.

Als u in het Westen woont, let op.

De visies en meningen in dit artikel zijn uitsluitend afkomstig van de originele auteur. Deze visies en meningen komen niet noodzakelijk overeen met die van Global Voices of RuNet Echo.

Start een discussie

Auteurs graag inloggen »

Regels

  • Alle reacties worden beoordeeld door een moderator. Verzend je reactie maar één keer, anders kan deze als spam worden gemarkeerd.
  • Wees respectvol tegen elkaar. Reacties met hatelijke opmerkingen, obsceniteiten en persoonlijke aanvallen worden niet goedgekeurd.