De ingrijpende veranderingen die de laatste tijd plaatsvinden in de Braziliaanse samenleving gaan verder dan het bbp en de rentestand, waar de laatste tijd zoveel aandacht naar uitgaat. De manier waarop de maatschappij zélf functioneert is aan het veranderen. Een aantal opvallende trends worden door de sociale media bijgehouden.

Werksters zijn hier een voorbeeld van.  Verschillende kanten hiervan werden in 2011 belicht in een discussie over maatschappelijke integratie, slechte arbeidsomstandigheden, sociale ladders, sekse-ongelijkheid en de versterking van de positie van vrouwen.

Nieuwe trends

Maatschappelijke integratie komt naar voren als een belangrijk onderdeel van verschillende veranderingen. Onderzoek [pt] door Instituto Data Popular heeft een nieuw licht geschenen op de opkomst van de ‘C-klasse’, “de nieuwe middenklasse” – een maatschappelijke groep die zich heeft opgewerkt dankzij verbeterde toegang tot onderwijs, toegenomen inkomsten en bijstands- en uitkeringsprogramma’s. Omdat deze groep eindelijk als relevante doelgroep wordt gezien, proberen veel bedrijven momenteel de kenmerken van deze groep te bepalen.

Zonder titel (documentatie). Afbeelding door by Ana Teresa Fernandez, gebruikt met toestemming van de kunstenaar.

Het onderzoek heeft verschillende trends aangetoond omtrent de verbeterde positie van vrouwen in professionele loopbanen; vergeleken met voorgaande generaties is het aantal vrouwen werkzaam als werkster met de helft afgenomen. In plaats daarvan zijn deze vrouwen met een andere loopbaan bezig.

Marketing consulent Luiz Marinho illustreert dit proces op zijn blog [pt] met enkele gegevens: in de afgelopen negen jaar is het aantal werksters met slechts 9% toegenomen terwijl de bevolking als geheel met 13,5% is gegroeid. Dit had tevens een effect op het loon van werksters, dat is toegenomen.

Om dit in getallen te laten zien heeft Espinho no dedo (‘Doorn in je vinger’) [pt], een blog die zich richt op filosofie en politiek, data uit een artikel van BBC Brasil op de site geplaatst: terwijl het gemiddelde Braziliaanse salaris steeg met 25%, nam dat van de werkster over dezelfde periode met 43,5% toe.

Hierbij moet in het oog worden gehouden dat in de situatie van werksters veel meer factoren meespelen dan alleen de arbeidsmarkt. De rol van werkster is nauw verbonden aan verscheidene sociale en culturele factoren, van hun eigenwaarde en rechten op de werkplaats tot vooroordelen en man-vrouwproblematiek.

Maatschappelijke veranderingen

Cristina P. Rodrigues plaatste op de blog Somos Andando (‘Wij lopen’) [pt] enkele overdenkingen naar aanleiding van een recent artikel [en] in The Economist over werksters in Brazilië waarin beschreven wordt dat Brazilië op een bepaalde manier bezig is haar werksters te ‘bevrijden'; dit zou deel uitmaken van een proces van sociale veranderingen waarin de armen niet langer de regels willen volgen die zijn opgesteld door het rijke deel van de bevolking.

Comba Marques Porto stelt op Consciência feminista (‘Feministisch geweten’) [pt], dat thuis, waar de meest intieme relaties tussen mensen plaatsvinden, ook het toneel is waar subtiele discriminatie gezien wordt. Sinds het begin van de Braziliaanse geschiedenis is het altijd de vrouw geweest die verantwoordelijk was voor het huishouden, “een erfenis uit een patriarchale cultuur dat tot op heden voortbestaat, met als gevolg een ongelijkheid die haaks staat op de nieuwe democratische manier van leven”:

A figura da criada chega aos meados do século XX pela permanência do modelo de desmedida exploração da força de trabalho no âmbito doméstico. Segue-se, assim, uma constante de tratamentos desiguais, de descumprimento das leis, fatos somente explicáveis pelo desvalor conferido ao trabalho nos setores do mercado em que há concentração da mão de obra feminina.

In een post op een openbare blog over huishoudelijk werk voegt journalist Luka daaraan toe [pt] dat huishoudelijk werk onzichtbaar en vrij gemarginaliseerd is en doorgaans wordt gedaan door vrouwen vanwege een werkverdeling waarin de zorg voor het huis en de familie de rol is van de vrouw. Zij vraagt zich af of dat misschien een reden is waarom de omstandigheden in dit soort werk zo onzeker zijn.

Michell Niero schrijft in O Patifúndio [pt], over het “kamertje van de meid”, dat ook in moderne woningen nog steeds aanwezig is.

A presença do “quartinho de empregada” nas plantas residenciais, longe de ser tratada como um aspecto “atrasado” da sociedade do país, representa um dentre tantos elementos formadores da modernidade brasileira, avessa a rupturas e adepta a repaginações de processos que se mantém inalterados na sua essência.

Zonder titel (documentatie op de grens van San Diego en Tijuana). Afbeelding door by Ana Teresa Fernandez, gebruikt met toestemming van de kunstenaar.

Zelfs nu zijn er nog veel aanwijzingen dat er een voortdurend conflict is in de verhouding tussen werksters en hun werkgevers. Michell Niero kaart in O Patifúndio [pt] het effect van multitasking, een intrinsiek aspect van huishoudelijk werk, aan en ook de manier waarop dit leidt tot een bijna eindeloze uitbreiding van de taken; dit alles zonder hinder te ondervinden van de beperkingen uiteengezet in een contract, omdat zo'n contract veelal niet bestaat. Op deze manier vallen geleidelijk ook de zorg voor, opvoeding en het vermaken van de kinderen onder de dagelijkse taken.

Na ausência da mãe, a empregada se ocupa de tarefas maternas (…)

Dat is kennelijk ook het geval voor de auteur van de blog  Sem Empregada (‘Zonder werkster’) [pt], die uitlegt waarom ze haar werkster mist:

Às vésperas de completar quatro anos sem empregada, pela primeira vez, estou cogitando voltar a ter uma na minha vida… as meninas estão em recuperação no colégio, com perigo real de repetir de ano (…). Um absurdo. Eu e meu marido estamos nos perguntando se isso tudo não está acontecendo porque não tem ninguém dentro de casa para cobrar horário de estudo, fiscalizar se estão na internet ou vendo televisão.

Revelar-se (‘Onthulling’) [pt] klaagt:

E então que, logo que me mudei, minha querida funcionária me pediu demissão com um bilhete na geladeira. Sim, um bilhete!!! E ela saiu da minha casa em uma 2a feira à tarde deixando louça na pia, uma pilha de roupa pra lavar e passar.

Schrijfster en vertaler Maria do Sol schrijft op de blog Família Floresta (‘de familie Floresta’)[pt] dat er een zeker element van glamour zit in het hebben van een werkster, met het idee dat je zelf vrij bent om van het leven en van je familie te genieten zonder je om de dagelijkse klusjes te hoeven bekommeren. Maar ze brengt zichzelf en haar lezers in herinnering dat dat meer een ideaal dan werkelijkheid is.

Jeanne Callegari wijst op de blog Blogueiras Feministas (‘Feministische bloggers’) [pt] op een andere benadering voor een toekomst zonder werksters: onder ogen zien dat het hebben van een werkster een privilege is dat steeds zeldzamer wordt en beginnen zelf voor je eigen zaakjes te zorgen, “en het is een goede zaak dat het die kant op gaat”.