Malawiërs die eind januari na verwoestende overstromingen geëvacueerd werden, wachten in een geïmproviseerde schuilplaats tot een volgende overstroming voorbij is. Ongeveer 175.000 mensen werden ontheemd en oogsten werden verwoest door wat volgens Malawi's president de ergste overstroming in de geschiedenis van zijn land was. Foto: Sam Eaton. Gepubliceerd met toestemming van PRI.

Zelfs voor een land dat aan overstromingen gewend is, was dit een gebeurtenis zonder weerga.
  

Volgens waarnemers was dit de ergste overstroming in Malawi in vijftig jaar. De gevolgen waren zo'n 175.000 ontheemden, een wijdverspreide vernietiging van basisgewassen als mais, en een dreigende volksgezondheidscrisis. 

Een 69-jarige man die bij de oever van de rivier Shire woont, waar de zwaarste overstromingen plaatsvonden sinds de stortregens midden januari begonnen, zegt dat hij nog nooit in zijn leven zoiets heeft gezien. ‘Er zijn elk jaar overstromingen’, vertelt hij, ‘en daar kunnen we ons op voorbereiden. Maar deze keer was het anders.’

Families vertellen hoe ze hun huizen zagen instorten, soms terwijl ze op het dak ervan stonden. Hoe ze op termietenheuvels klommen, de enige hooggelegen plekken die nog over waren, terwijl ze op redding door helikopters of boten wachtten. Soms werden ze omsingeld door krokodillen. 

De rampzalige overstromingen hebben voornamelijk gebieden langs de rivier Shire in het diepe zuiden van Malawi getroffen. Er zijn vaak overstromingen in de regio, maar de lokale bevolking zegt dat de recente overstromingen de ergste in minstens vijftig jaar zijn. Foto's: Wikipedia Commons

In een kamp voor ontheemden in Bangula in Zuid-Malawi, vertelde iedereen die ik sprak dat ze alles kwijt waren, behalve de kleren die ze droegen.

(Bekijk meer foto's van Sam Eatons bezoek aan het overstromingsgebied in Malawi op: PRI.org.) 

In het kamp zelf heersen ellendige omstandigheden. Meer dan tien gezinnen moeten een tent delen. Er zijn geen muskietennetten en er is maar weinig bescherming tegen de voortdurende regen en de felle zon die tussen de regenbuien door schijnt. Vrouwen die boven open vuurtjes koken zeggen dat er niet genoeg voedsel is. Ik hoorde verhalen over mannelijke kampmedewerkers die seks eisen in ruil voor het kleine beetje beschikbare voedsel. Vrouwen zijn bang om ‘s nachts verkracht te worden, wanneer het door het weinige licht veel minder veilig is. 

Ondertussen zitten duizenden mensen vast op plaatsen die niet via de weg bereikt kunnen worden. Reddingsploegen proberen per helikopter voedsel aan deze gebieden te leveren.

De ramp is veroorzaakt door een combinatie van stortregens, hoge bevolkingsdichtheid en ontbossing. In het stroomgebied van de rivier Shire zijn de hellingen volledig kaalgekapt, onder andere voor brandstof om mee te koken. Er is dus niets wat de enorme hoeveelheid regen die de dalen instroomt tegen kan houden.

Luister naar het geluid van de regen in Malawi:  

Klimaatverandering zou ook een rol kunnen spelen. De intensiteit van de storm die de overstromingen veroorzaakte, komt precies overeen met wat er volgens klimaatmodellen gebeurt als de concentratie van koolstofdioxide in de atmosfeer stijgt. Deze stormen kunnen verwoestende gevolgen hebben voor arme landen als Malawi. Hier wonen veel gezinnen in eenvoudige lemen hutjes en boerderijen die eenvoudigweg niet tegen dit soort weer bestand zijn.

Waarnemers vrezen dat er de komende weken en maanden een ernstig voedselgebrek zal ontstaan. Veel akkers zijn volledig verwoest. Voor de boeren is het daardoor bijna onmogelijk deze voor het einde van Malawi's korte regenseizoen weer te beplanten. De overstromingen volgden op een zware periode van droogte die ook al zijn tol eiste van de voedselproductie.

De regering van het land is nauwelijks in staat om op de crisis te reageren. In de nasleep van een gigantisch corruptieschandaal werd onlangs de buitenlandse hulp, goed voor ongeveer 40% van Malawi's economie, stopgezet. Deze week staakte het parlement voor hogere salarissen. De overheid functioneert dus nauwelijks.

In plaats daarvan beheren NGO's de hulpverleningsacties, maar hun geld is bijna op. 

Er is nog meer regen op komst en dit betekent dat de omstandigheden die de wijdverbreide ontheemding veroorzaakten ongewijzigd blijven.